MORAL NİHİLİSM: J.L.MACKİE'NİN KEMİKLERİ P2

Bu nedenle 'Z iyi bir A'dır' - A ne olursa olsun- 'Z iyidir ve Z bir A'dır' ile eşdeğer değildir, oysa 'Z kırmızı bir kitaptır' 'Z kırmızıdır ve Z bir kitaptır' ile eşdeğerdir. 'kırmızı' (mantıksal olarak) yüklemsel bir sıfattır, niteleyici bir sıfat değil. Yükleme sıfatlarının yüklemler üzerinde işleçler olduğunu söyleyebiliriz; eklendikleri isimlerin anlamlarından sistematik yollarla yeni tanımlar oluştururlar. Sahte A, A olmayan ancak A gibi görünmesi için yapılmış bir şeydir. Büyük A (kabaca) çoğu A'dan daha büyük olan bir A'dır. Atıfsal sıfatları yüklemsel sıfatlardan ayıran en önemli deney şudur: Eğer 'W yüklemsel ise, o zaman Z hem A hem de B ise, o zaman Z bir CA ise aynı zamanda bir CB olmalıdır', ancak 'C' atıfsal ise ve Z hem A hem de B ise, X bir CA olabilir ancak bir CB olamaz. Dolayısıyla 'büyük' atıfsaldır çünkü hem pire hem de hayvan olan bir şey büyük bir pire olabilir ama büyük bir hayvan olamaz. Bu teste göre 'iyi' atıfsaldır, çünkü hem tenisçi hem de konuşmacı olan bir adam iyi bir tenisçi olabilir ama iyi bir konuşmacı olmayabilir.

Bir niteleme sıfatı, farklı isimlere dayandığı için doğru kullanımına ilişkin kriterler farklılık gösterse de, bu nedenle belirsiz ya da muğlak ya da belirsiz ya da değişken anlamlı değildir. Büyük bir pirenin boyut gereksinimleri büyük bir filinkinden farklıdır, ancak 'büyük' her iki durumda da tamamen aynı anlama sahiptir. Bir bıçak kesmek için olduğuna göre, iyi bir bıçak kesen ya da daha doğrusu kesebilen bir bıçaktır dersek, gerçekten de bir döngüsellik riski vardır. iyi itiraz edilebilir, 'iyi' ne anlama gelir? Sorunu yalnızca 'iyi'nin anlam(lar)ından 'iyi'nin anlam(lar)ına kaydırdıysak herhangi bir ilerleme kaydetmiş sayılır mıyız? Ancak bu döngüsellikten kaçınılabilir: iyi kesmenin ne olduğunu, bir bıçağın yapması gereken şeyin içine koyabiliriz. Örneğin bir oyma bıçağının düzgün kesmesi, etin ince ince dilimlenmesini sağlaması (kurban bayramında tecrübe etmişsinizdir) ve bunu yapmaya devam etmesi, körelmemesi, kırılmaması ya da çok çabuk yıpranmaması gerekir. 

Bir A'nın ne yapması gerektiğini yeterince söylediğimizde, iyi bir A basitçe bunu yapabilen bir A olacaktır. Ancak günbatımında övgüye değer olan şey, muhtemelen onlara bakmayı sevenlerin tercihlerine göre belirlenir. Eğer yağmurlu bir günü seviyorsanız, bu yağmurlu bir gün, yağmurlu olmayan günlerden daha iyi, (faydacı, deontolojik, sonuçsal fark etmez) olduğu için değil, tamamen tercihlerinizin işlevsel kullanımının bir sonucudur. 

Daha önce bahsedilen işlevsel kullanımlar bunun dışında kalır: Birine ya da bir şeye iyi bir kaya tırmanıcısı ya da iyi bir oyma ustası derken bir anlamda onu övüyor olsam da, söz konusu gereklilikleri onaylıyormuş gibi davranmam bile gerekmez. Ben ikna olmuş bir vejetaryen olabilirim ve dağlara zor yoldan çıkmanın sapkınlık olduğunu düşünebilirim. Yine biri şöyle diyebilir: 'Bu güzel bir gün batımı ama doğanın güzellikleri beni üşütüyor'. Benmerkezci övgüyü 'iyi' kelimesinin temel anlamı olarak kabul eden filozoflar bunu 'ters virgül kullanımı' olarak adlandırmışlardır, Sanki gün batımının iyi olduğunu değil de başka bazı insanların iyi dediği gibi olduğunu söylüyormuş gibi; ancak aslında hiçbir ters virgül gerekmez veya ima edilmez. Ayrıca, 'good for' ve 'good from the point of view of' ifadelerine sahibiz. Hava patatesler ya da patates yetiştiricileri için iyi olabilir, ancak saman yetiştiricileri ya da tatilciler için iyi olmayabilir.

Oyma bıçağı, et dilimlemek isteseydim tercih edeceğim bir bıçaktır; gün batımı, doğanın güzelliklerinden hoşlanan biri olsaydım tercih edeceğim bir şeydir; hava, patates yetiştiricisi olsaydım - ya da daha şüpheli bir şekilde, patates olsaydım - tercih edeceğim bir şeydir. Ancak bu, hesabı esnetmektir ve gereksizdir. Tüm bu durumlarda ortak olan şey, her birinde, resmin bir yerinde, bir dizi gereksinim ya da istek ya da çıkar bulunması ve iyi olarak adlandırılan şeyin bu gereksinimleri ya da istekleri ya da çıkarları karşılayacak şekilde olduğunun söylenmesidir. O halde 'iyi'nin genel bir tanımını yapabiliriz.

Birincisi, iyi bir oyma bıçağı hiç kullanılmasa ve hatta hiç ihtiyaç duyulmasa bile yine de iyi bir bıçaktır. Belki yine de 'gereklilikleri' karşıladığı söylenebilir, ancak bunlar sadece soyut gerekliliklerdir, herhangi bir somut gereklilik ilişkisinden soyutlanmışlardır. Tatmin edilmesi için, çıkarlar ya da istekler bir yana, tam olarak harmanlanmış herhangi bir gereksinimin olması bile gerekmez: bir şeyin, üzerine yüklenilmesi halinde belirtilen türden istekleri, çıkarları, yeniden istekleri tatmin edecek şekilde olması yeterlidir. İkinci olarak, bana öyle geliyor ki bir şeye iyi derken, onun kendi içinde nasıl olduğu hakkında bir şeyler söylüyoruz; örneğin bir çıkarı tatmin ettiğini söylediğimizde olduğu gibi, doğrudan başka herhangi bir şeyle olan ilişkisine değil, niteliklerine, içsel özelliklerine atıfta bulunuyoruz. Burada nitelikler ve ilişkiler arasında gerçekten de ilginç bir etkileşim vardır. Bunu iyi bir oyma bıçağı olarak nitelendirirken, onu bu açıdan iyi yapan, yani eti iyi oymasını, bir et kariyerinin yapmasını istediği şeyi yapmasını sağlayan içsel özellikleri, keskinliği vb. tam olarak atfetmiyorum; Ne de gerçek bir et oymacısını ihtiyaçlarını karşıladığını, hatta potansiyel bir et oymacısının ihtiyaçlarını karşılayacağını söylüyorum; daha ziyade bu ikisi arasında bir şey söylüyorum, yani belirli özelliklere sahip olduğunu, ancak bu özelliklerin kendilerinin et oymacısının taleplerine belirsiz bir referansla dolaylı ve açık olmayan bir şekilde tanıtıldığını söylüyorum.

İyi' her zaman, dayanmak için belirli bir isme ihtiyaç duyma anlamında atıfsal değildir. Sıklıkla "kahve iyi bir şeydir" deriz, yani "iyi bir şeyin olması" anlamına gelir. Bu da " hoş bir olay" denilebilir. Kime hoş geldiği ise belirsizdir. Ancak bir şeyin patates yetiştiricileri için iyi olduğunu söylersem, o zaman söz konusu türün çıkarları elbette patates yetiştirme çıkarlarıdır; patatesler için iyi olduğunu söylersem, o zaman patateslerin kendilerinin, belki istekleri veya ihtiyaçları olarak de insanlarla analoji yaparak, kabul edebileceğimiz şeylere sahip olduklarını öne süreriz. İşlevselliği benmerkezci unsurlarla birleştiren kullanımlar kesinlikle vardır. 'Araba' işlevsel bir isimdir; bir arabanın yapması gereken oldukça belirleyici bazı şeyler vardır. Ancak arabalar hakkında farklı bireysel tercihlere de bolca yer vardır. Yani sizin iyi bir araba fikriniz benimkiyle örtüşmeyebilir. Yine de bazı ortak özelliklere sahip olmaları gerekecektir.

1692 yılında püritenler, salem cadı mahkemelerinde belirli dini ve kültürel normlara dayandırılan - tabi ne kadar normatif denirse - bazı ‘iyi’ şeyler yapıyorlardı. Aynı şey, ahlaki terimlerin tanımlayıcı anlamlarına (belirtilen anlamda) Nasıralı İsa'nın tarihsel kişiliğiyle bir ilişki içeren herhangi bir grubun ahlaki yargıları için de geçerli olacaktır. Bununla bağlantılı ama daha önemli bir soru vardır: Evrenselleştirilebilirlik tezinin kendisi mantıksal bir tez midir (Hare'in de savunduğu gibi) yoksa esaslı bir ahlaki ilke midir? Görünüşe göre ahlak, kişinin başkalarından kendisinden daha fazlasını talep etmesini yasaklar, ancak bunun tersi geçerli değildir. Eğer öyleyse, bu ilk tür evrenselleştirilebilirlik bile kesinlikle mantıksal bir gereklilik değildir.

Anlaşıldığı gibi, 'Sana yapılmasını istemediğin bir şeyi başkasına yapma' giderek daha tutarsızlaşıyor.

Burada izole etmemiz gereken ilke, çeşitli faillerin davranışlarının kontrol edildiği gerekliliklerin evrenselleştirilebilirliğidir; tamamen sayısal farklılıklar ve özel isim sabitleri önemsiz olarak kabul edilir. Dolayısıyla, ahlaki yargıların evrenselleştirilebilirliği (bu anlamda) mantıksal bir tez olsa bile, eylemlerin bu testi geçen, bu özel mantığa uygun yargılar tarafından yönlendirilmesi ilkesi, maddi bir pratik ilkedir. 

Mackie’ye göre evrenselleştirilebilirliğin üç aşaması vardır. Fakat ben yalnızca bir örnek vermek istiyorum. 

Bir şempanze türüne üzeri açık bir şekilde büyük bir kartonun içerisinde  muz verilir. Şempanzeler alacakları muzları alırlar. Ancak bazı familyada hasta yahut yerinden kalkamayacak derecede yaşlı olan aile bireyleri bu kutunun başına gidemez. Ancak yine - aynı- bazı şempanzeler, aile bireylerine götürmek üzere fazladan muz aldığı ve muzu hasta ve yaşlı olanların yanına bıraktığı görülür. 

Buna iki yorum yapacaksınızdır;

• Şempanzelerin yardımlaşma ve güçsüz olanı koruma güdüsü, evrensel bir ahlak anlayışının yansımasıdır. Çünkü bunu bilinçli yapmaz, ancak yapılması gerektiğini bilir. 

• Şempanzelerin yardımlaşma ve güçsüz olanı koruma güdüsü, evrensel bir ahlak anlayışının yansıması değildir. Çünkü bunu bilinçli yapar. Yapılması gerektiğini de bilmez. 

Ben de size diyeceğim ki şempanzelerin bunu yapmasının amacı, aralarında liderlik çekişmesi yaşayan hemcinslerinin sosyal desteğini alabilmektir. Bunu bilinçli yahut bilinçsiz yapmaz. Bu nedenle vardığımız nesnel yargılar epistemolojik yönden tutarsızdır. 

Büyük bir gelire sahip olduğunuzu, bakmakla yükümlü olduğunuz kimse bulunmadığını ve demirden bir anayasanız olduğunu varsayalım. Herkesin ihtiyaç duyduğu tıbbi müdahalenin tamamını kendi cebinden ödemesi gerektiğine karar verme eğilimindesinizdir; ancak mütevazı bir haftalık ücret aldığınızı ve kronik bir böbrek rahatsızlığınız olduğunu ya da kalbinde delik olan bir çocuğunuz olduğunu düşünün: önerilen kuralı yine de onaylar mısınız? Evrenselleşmenin bu aşamasında, yalnızca tüm kişilere (kişi gruplarına, uluslara vb.) olduğu gibi uygulamaya hazır olduğumuz değil, aynı zamanda bireylerin zihinsel ve fiziksel nitelikleri, kaynakları ve sosyal statüleri nasıl değişirse değişsin uygulamaya devam edeceğimiz kural öncesi düsturlar ararız. Ve sadece bulunduğumuz yerden başlayarak pratik, nedensel, olasılık meselesi olarak ortaya çıkabilecek değişikliklere değil, aynı zamanda gerçekleşmesi mümkün olmayan ve hayal etmesi bile hatırı sayılır bir çaba gerektiren durum farklılıklarına ve rol değişimlerine de izin vermeliyiz. Etkin bir ulusal sağlık hizmeti olması gerektiğini düşünen bir kişiye, sağlam bir bünyeye sahip olduğunu, bakmakla yükümlü olduğu kişi bulunmadığını, geniş bir geliri olduğunu ve ayrıca sağlık hizmetini karşılamak için gereken vergiden kaçmanın hiçbir yolu olmadığını düşündürerek meydan okuyamaz mıyız? 

Ahlak keşfedilecek değil, inşa edilecek bir şeydir: hangi ahlaki görüşleri benimseyeceğimize, hangi ahlaki duruşu sergileyeceğimize karar vermeliyiz. İnsanlar yaratıldıklarında, diğer hayvanlarla karşılaştırıldığında, oldukça yetersiz bir donanıma sahiptiler. Yiyecek bulmalarını sağlayacak ve onları düşmanlardan ve doğa koşullarından koruyacak pençeleri, güçleri, hızları, kürkleri ya da pulları vs. çok azdı. Bunu telafi etmek için onlara çeşitli mekanik sanatlar ve ateş kullanımı verildi, böylece evler, giysiler, aletler ve silahlar yapabildiler ve kendileri için yiyecek yetiştirebildiler. Ancak yine de oldukça kötü durumdaydılar. Çünkü küçük gruplar halinde dağınık bir şekilde yaşadıklarında vahşi hayvanlarla baş edemiyorlardı ve bir araya geldiklerinde birbirlerine kötü davranıyorlardı, çünkü 'siyaset sanatından' yoksundular. Rekabet ve karşılıklı güvensizlik, insanın doğal durumunu herkesin herkese karşı savaşı haline getirir. Ölüm korkusu ve hem kendilerini koruma hem de endüstri yoluyla iyi bir yaşamın araçlarını elde araçlarla güvende olma arzusu etme ve bu insanlara barış aramak için bir neden verir. Ancak hiç kimse, aynı zamanda kendisine karşı savaşmayı bırakmadıkça başkalarına karşı savaşmayı bırakamaz, bu nedenle barış için gerekli olan şey, rekabetçi talepleri sınırlandıracak bir anlamadır. Ancak böyle bir anlaşma yapılsa bile, diğer tarafların da bunu yapacağına dair bir güvenceye sahip olmadıkça hiç kimse buna uymak için yeterli bir nedene sahip değildir. 

Eğer insanlar ezici bir çoğunlukla iyiliksever olsalardı, her biri yalnızca herkesin mutluluğunu amaçlasaydı, herkes komşusunu kendisi gibi sevseydi, adaleti oluşturan kurallara gerek kalmazdı. Doğa, isteyebileceğimiz her şeyi bol miktarda ve bizim herhangi bir çabamız olmadan sağlasaydı, yakın zamana kadar hava ve suyun olduğu gibi yiyecek ve sıcaklık da tükenmez bir şekilde mevcut olsaydı, bunlara da ihtiyaç olmazdı. Senin ekinin bugün olgunlaştı; benimki yarın olgunlaşacak. Bugün benim seninle çalışmam, yarın da senin bana yardım etmen ikimiz için de kârlıdır. Size karşı hiçbir iyiliğim yok ve sizin de bana karşı çok az iyiliğiniz olduğunu biliyorum, bu nedenle sizin hesabınıza herhangi bir zahmete katlanmayacağım; ve eğer bir karşılık bekleyerek kendi hesabıma sizinle çalışırsam, hayal kırıklığına uğrayacağımı ve boşuna güvenmem gerektiğini biliyorum. Seni yalnız çalışmaya bırakıyorum, sen de bana aynı şekilde davran. 

Mevsimler değişir; ve ikimiz de karşılıklı güven ve emniyet eksikliği yüzünden hasatlarımızı kaybederiz. Söz verme aygıtı, bu tür şeylerin üstesinden gelmek için vardır. Ancak Hume, tek başına ele alındığında tek bir adalet eyleminin yarardan çok zarar getirebileceğini ısrarla vurgular; 'avantajlı olan yalnızca insanlığın genel bir şema ya da eylem sistemi içinde bir araya gelmesidir'.Sonuç olarak, Hobbes'a göre, yalnızca ahlaki kurallar olarak işleyen bu tür kurallar yeterli değildir. Bunlar egemenliğin siyasi aygıtıyla desteklenmelidir. Eğer her bir fail bu kuralların uygulanacağını, başkaları tarafından kendi aleyhine ihlal edilmesinin etkili bir cezalandırma mekanizmasıyla caydırılacağını bilirse, bu kurallara kendisinin de uyması için iyi bir nedeni olacaktır.Hobbes ve Hume tarafından listelenenler gibi kuralları ahlakın dışında tutmak için iyi bir neden yok gibi görünmektedir. 

Cehenneme giden yolun iyi niyetlerle döşeli olabileceğini kabul etsek de, cennete giden yolun kötü niyetlerle döşeli olmadığından çok eminiz. Birlikte bir tren istasyonuna bomba yerleştiren, bunun hem özünde savunulabilir bir siyasi davayı destekleyeceğini hem de mala zarar vereceğini, birçok yolcuyu rahatsız edeceğini ve bazı hayatları tehlikeye atacağını bilen (veya buna kesin olarak ve iyi bir sebeple inanan) iki kişiyi düşünün. Her birinin bu iki sonucu da 'amaçladığı' bir anlam vardır: her biri yaptığı şeyin her iki sonuca da yol açacağı beklentisiyle hareket eder. Ancak ‘ikisinden birinin seçtiği amaç olarak bu siyasi davayı desteklediğini ve öngörülen zararı bunun kaçınılmaz bir eşlikçisi olarak kabul ettiğini, diğeri için ise öngörülen zararın kendisinin seçtiği amaç olduğunu ve siyasi davanın desteklenmesinin yalnızca tesadüfi olduğunu varsayalım; bu ikisini oldukça farklı görmeye meyilli değil miyiz?’ İki adamın güdülerini ve karakterlerini kesinlikle farklı değerlendiririz. 

Tüm bu tutumda, siyaset, adalet ve benzeri çoğu dogmaları kapsayan, onları incitmek yerine yeniden tesis etmenin verdiği ütopik yeniden-inşaacı bir model vardır. Ray Brassier’ın işaret ettiği gibi nihilizm herhangi bir şekilde modern felsefenin ve bilimin kaçınılmaz bir sonucudur. İnsan merkezli anlam ve değer sistemlerinden arındırılmış bir dünya görüşüne ve gerçekliğe daha derinlemesine nüfuz etme imkanı sunduğu kuşkusuz bir gerçektir.

Kaynakça

J. L. Mackie, Ethics: Inventing Right and Wrong, 2010: Penguin Books, (Kendi Çevirim) 

J. L Mackie, The Miracle of Theism: Arguments For and Against the Existence of God, Oxford Üniversite Press, (Kendi Çevirim) 

E. Durkheim, Hobbes Üzerine, (Çev. M. Odabaş) 2012: Alfa Yayınları. 

G. E. Moore, Felsefenin Temel Problemleri, (Çev. A. Çevik) 2023: Fol Kitap. 

S. Zizek, Hristiyan Ateizm: Nasıl Gerçek Bir Materyalist Olunur, (Çev. A. E. Pirgir) 2024: Livera Yayınları. 

T. Hobbes, Leviathan, (Çev. S. Lim) Yapı Kredi Yayınları. 

https://plato.stanford.edu/entries/egoism

https://plato.stanford.edu/entries/utilitarianism-history

https://plato.stanford.edu/entries/richard-price/

https://www.webpages.uidaho.edu/ngier/103/eoes.html

https://www.cambridge.org/core/books/abs/central-works-of-philosophy/g-e-moore-principia-ethica/5050F9F3AB30992BE95BA9498B77E91A

https://onculanalitikfelsefe.com/tuhaflik-argumaninda-tuhaf-olan-ne-2-taner-beyter/

M. Suchak, et al. (2016). How Chimpanzees Cooperate In A Competitive World. Proceedings of the National Academy of Sciences, sf: 10215-10220. doi: 10.1073/pnas.1611826113.